تیروئید چیست؟

غده تیروئید (Thyroid) یکی از غده های مهم بدن انسان است که جلوی گردن و در حنجره قرار دارد. تیروئید از نوع غدد درون ریز (endocrine gland) می باشد که چندهورمون ترشح می کند و از این طریق مستقیما در سیستم متابولیسم (سوخت و ساز) بدن و احساس گرما و سرما و حتی تا حدودی بر عملکرد قلب نیز تاثیر دارد.

شکل این غده شبیه بالهای پروانه می باشد و از دو بخش یا اصطلاحا  "لوب" تشکیل شده. بین این دو لوب بخشی قرار دارد که به آن "تنگه" (Isthmus of the thyroid)  می گویند و در واقع متصل کننده این دو بخش به یکدیگر است. تیروئد نقش مهمی در بدن ایفا می کند. در واقع این غده چهار عمل بسیار مهم و حیاتی را انجام می دهد که عبارتند از:

·    ترشح هورمون تیروئید در خون

·    جذب ید

·    ایجاد تیروگلوبین و ترشح آن

·    وصل کردن ید به تیروگلوبین

اینجاست که اهمیت تیروئید و عملکرد آن در بدن مشخص می شود. در واقع اگر در کار تیروئید خللی وارد شود و برای مثال مقدار ید در بدن نامتعادل و خیلی کم و یا بیش از حد باشد، این غده واکنش نشان می دهد و در کار آن اختلال بوجود می آید.

هورمون های تیروئید:

غده تیروئید چند هورمون را ترشح و یا سنتز می کند که موجب افزایش تولید پروتئین و همچنین متابولیسم بدن از طریق افزایش مصرف چربی و گلوکز می شوند. یکی "تری‌یدوتیرونین " (Triiodothyronine) یا T3 است و دیگری "تیروکسین" (Thyroxine) یا T4 است که البته به آن " تترایدوتیرونین" نیز گفته می شود و به دلیل اهمیت زیادی که در بدن دارد، مقدار زیادی از آن توسط غده تیروئید ترشح می شود. همچنین " تری‌یدوتیرونین مع" یا RT3 که البته مقدار نسبتا کمی از آن ترشح می شود. نکته مهم اینجاست که هر یک از این هورمون ها باید به درستی و به مقدار لازم ترشح شوند و در صورتی که بیشتر یا کمتر از مقدار لازم این کار صورت بگیرد، سلامت فرد به خطر می افتد.

این هورمون ها عمدتا از نوع پروتئینی هستند و یکی از آنها "کلسیتونین" (Calcitonin) است که توسط سلول های پارافولیکولار (یا سلول های C) در تیروئید ترشح می شود و در واقع میزان غلظت کلسیم موجود در خون را کاهش می دهد.

در مجموع این هورمون ها بر روی عملکرد اعضای مختلف بدن از جمله کلیه، روده، استخوان ها و حتی قلب و عروق تاثیر می گذارند.

TSH و TRH :
شاید این دو نام را از پزشکان و یا کسانی که دچار ناراحتی و بیماری تیروئید شده اند، شنیده باشید و علاقه مند باشید که بدانید هر کدام چه نقشی در بدن داشته و چه ارتباطی با غده تیروئید دارند. هر دوی این نامها در واقع نام های دو هورمون هستند که ترشح آنها نقش مهمی بر تیروید دارند. به این صورت که "هورمون محرکه تیروئید"  (TSH)زمانی که سطح هورمون های تیروئیدی کاهش می یابند، از طریق غده "هیپوفیز" ترشح شده و با این کار تیروئید تحریک شده و میزان بیشتری از هورمون های تیروئیدی (شامل تیرکسین و تری یدوتیروینین) ترشح می شوند. می توان گفت که به نوعی هورمون TSH مواظب کاهش هورمون های تیروئید است.

اما جالب است که بدانید میزان ترشح خود این هورمون هم توسط هورمون دیگری به نام "هورمون TRH" (هیپوتالاموسی) تنظیم می شود. ترشح هورمون TRH ، خود موجب ترشح هورمون TSH می گردد. اما از طرف دیگر زمانی که هورمون های تیروئیدی به مقدار لازم تولید می شوند، ترشح به مقدار کافی آنها خود موجب متعادل شدن ترشح TSH می شود.

در نهایت این طور می توان نتیجه گرفت که این هورمون ها تاثیر مستقیم بر یکدیگر می گذارند و با کم و زیاد شدن مقدارشان در خون، یکدیگر را کنترل می کنند. البته مقدار ترشح آنها همیشه یکسان نیست و برای مثال زمان ورزش، استراحت، کارهای روزمره و یا در هنگام خواب کاملا مقدار ترشح هر یک از آنها متفاوت است.

مثلا مقدار هورمون TSH نوسان دارد و یکسان نیست بطوری که معمولا در شب بیشترین مقدار ترشح را دارد.

مشکلات و بیماری های تیروئید:

تا اینجا به بررسی ساختار و همچنین هورمون های ترشح شده از تیروئید و تاثیر آنها بر یکدیگر و بدن پرداختیم. به خاطر تاثیر مستقیمی که این غده و هورمون های آن بر سیستم بدن انسان - و حتی حیوانات - دارند، عدم تعادل و یا یا مشکل در هر یک از آنها می تواند موجب بروز مشکل و یا بیماری در بدن شود.

این اشکالات هم در مردان و هم در ن رخ می دهد. البته معمولا گفته می شود که مشکلات تیروئید در ن بیشتر از مردان بروز می کند. اما در ن می تواند موجب ناباروری و در پسران سنین نوجوانی و بلوغ، موجب تاخیر در بلوغ و یا کوتاهی قد شده و بعدا موجب ناتوانی مردان در روابط شویی شود.

از طرف دیگر به دلیل حساس بودن مقدار هورمون TSH در خون، در صورت کمبود و یا بیش از حد بودن مقدار آن، بدن دچار ناراحتی های "کاهش TSH" (که منجر به پرکاری تیروئید می شود) و یا برعکس "افزایش TSH" (حالت کم کاری تیروئید) می گردد. متاسفانه در دهه های اخیر این دو بیماری در جهان گسترش پیدا کرده و بسیاری از جوانان و افراد میانسال به آن مبتلا شده اند.

بیماری گواتر:

همانطور که می دانید، ید در بدن انسان و سلامتی ما نقش مهمی دارد و یکی از مواد مغذی است که کمبود آن می تواند دردسر ساز شده و موجب بیماری به نام "گواتر" (Goitre) شود. این بیماری بر اثر عوامل مختلفی مانند کمبود ید، ارث ، مصرف بیش از حد مواد غذایی مانند شلغم، چغندر، کلم و کاساوا نیز بوجود می آید. غده تیروئید افراد مبتلا، به طرز غیرعادی بزرگ می شود و از گلوی آنها بیرون می زند. البته اکثر کسانی که دچار بیماری گواتر شده اند، بر اثر مصرف کمبود ید به آن دچار شده اند.

البته در موارد کمی ممکن است که فردی دچار گواتر شود ولی علائم مشخصی بروز نکند و فرد دچار پرکاری تیروئید شده و بعدا همین مسئله خود موجب اختلال و ناراحتی های قلبی شود. این بیماری علاوه بر انسان، حتی حیوانات هم ممکن است دچار آن شوند.

تشخیص بیماری تیروئید:

برای تشخیص بیماری ها و ناراحتی های تیروئید، اقدامات متعددی را پزشکان انجام می دهند. اگر فرد همانطور که در بخش بالا اشاره کردیم، غده تیروئید رشد غیرعادی داشته و از گلوی وی بیرون زده باشد، به احتمال زیاد دچار بیماری گواتر شده است. ولی در بسیاری از موارد جهت تشخیص بیماری تیروئید نیاز به آزمایش های خون است که مقدار هورمون TSH و سایر موارد اندازه گیری و بررسی شوند. برای مثال با آزمایش خون فرد بیمار مشخص می شود که دچار کمبود TSH شده و یا افزایش آن.

یکی از اقدامات مهمی که در سالهای اخیر جهت بررسی های دقیق تر انجام می شود، "اسکن تیروئید" (Radioactive iodine uptake test یا RAIU test) است که در این روش با استفاده از رادیو ایزوتوپ ید 131 ، از غده تیرویئد تصویر برداری دقیقی صورت می گیرد و کوچک یا بزرگ بودن تیروئید و همچنین عملکرد آن به دقت بررسی و ارزیابی می شود.

در مواردی لازم است که بر اثر بزرگ شدن بیش از حد غده تیروئید، با استفاده از جراحی آنرا کوچک کرد – به خصوص برای بیماران گواتر – که به این جراحی "تیرویدکتومی" (Thyroidectomy ) می گویند.