بیماری دیابت چیست؟

بیماری دیابت که با نام های دیگری چون مرض قند یا بیماری قند هم شناخته می شود، یکی از بیماری های شایع در جهان است که موجب اختلال در سیستم سوخت و ساز بدن یا اصطلاحا متابولیسم (Metabolism) می شود. کسانی که دچار این بیماری می شوند، بدنشان دچار اختلال در ترشح هورمون انسولین (Insulin) می شود. این هورمون بطور طبیعی در بدن انسان ترشح شده و وظیفه اصلی آن کنترل میزان قند خون از طریق ذخیره آن بصورت گلیکوژن است. انسولین برای این کار ارتباط مستقیم با کبد دارد و در حالت عادی مانع از مصرف چربی توسط بدن انسان - به عنوان سوخت - می شود. به این ترتیب انسولین باعث می شود که در بدن انسان، قند (گلوکز) مواد غذایی به انرژی تبدیل شود. نام این بیماری در زبان انگلیسی (Diabetes Mellitus) است.

اما اگر در این میان مشکلی پیش بیاید و برای مثال ترشح هورمون انسولین قطع شود، در سیستم متابولیسم بدن اختلال بوجود می آید و در نبود این هورمون مفید و مهم، میزان قند خون و همچنین سوخت و ساز چربی توسط اعضای بدن دچار ناهنجاری و اشکال می شود. میزان قند خون در بدن فرد مبتلا به دیابت افزایش پیدا کرده و در صورت عدم معالجه به موقع، این وضعیت تا جایی ادامه پیدا می کند که اعضای مختلف بدن مانند قلب، سیستم عصبی کلیه، حتی چشم ها و در نهایت مغز انسان هم در معرض خطر قرار می گیرند.

لذا درمان دیابت باید در اسرع وقت صورت بگیرد تا فرد دچار مشکل نشود و سلامتی و عملکرد بدن وی از قبیل بینایی، هوش و حواس وی و در نهایت جانش در معرض خطر قرار نگیرد. فراموش نکنید که بیماری دیابت بسیار خطرناک است و عواقب دردناکی می تواند داشته باشد از جمله نابینایی، قطع دست و پا و یا مرگ.

در این بیماری میزان قند خون بالاتر از حد طبیعی می شود که به این حالت "هایپر گلایسمی" (Hyperglycemia) می گویند. اما خوشبختانه امروزه با وجود پزشکان دیابت و رشد دانش پزشکی در این زمینه، امکان درمان این بیماری در صورت مراجعه به موقع به پزشک، وجود دارد. امروزه صدها میلیون نفر در جهان دچار این بیماری هستند که گفته می شود درصد زیادی از آنها اصلا از بیماری خود خبر ندارند. میزان ابتلا به بیماری دیابت به حدی بوده که امروزه حتی "سازمان بهداشت جهانی" هم در مورد آن هشدار داده.

تاریخچه بیماری دیابت:

این بیماری از دیرباز گریبان گیر انسان ها بوده. مصریان باستان این بیماری را تحت نام "تخلیه بیش از حد ادرار" می شناختند. از طرف دیگر هندی های دوران باستان هم این بیماری را می شناختند و نام این بیماری در هندوستان،  "مادهمومها" (ادرار شیرین) گذاشته شد. جالب است که بدانید بیماری های دیابت نوع اول و نوع دم توسط دو پزشک هندی به نامهای "سوشروتا" و "چاراکا"، در قرن های پنجم و ششم میلادی کشف شده. گفته می شود که نام "دیابت" توسط پزشک یونانی به نام "آپولونیوس ممفیس" گذاشته شده.  

برای  قرن ها، مبتلایان به این بیماری بسیار کم بودند ولی به مرور زمان و با گسترش شهرنشینی و محیط های صنعتی و از طرف دیگر کاهش تحرک و ورزش در میان مردم و افزایش خوراکی های پر از قند و شکر تعداد افراد مبتلا در سراسر جهان کم کم افزایش پیدا کرد و بسیاری از پزشکان و دانشمندان به تحقیق و مطالعه جهت درمان آن پرداختند.

سرانجام در اوایل دهه 1920 میلادی، دو پزشک برجسته کانادایی به نامهای دکتر "فردریک گرانت بنتینگ" (Sir Frederick Grant Banting) و دکتر "چار هربرت بست" (Charles Herbert Best) موفق به کشف انسولین شدند. این دو به دلیل این کشف بزرگ در آن زمان مفتخر به دریافت جایزه نوبل پزشکی شدند.

بعدها با پیشرفت علم و صنعت، دستگاه های کنترل و تست قند خون هم ساخته و به بازار آمدند از جمله "دستگاه سنجش قند خون" که امروزه در بسیاری از مراکز مورد استفاده قرار می گیرد. اما از طرف دیگر در بسیاری از کشورهای پیشرفته و توسعه یافته بیماری دیابت (قند خون) میلیون ها نفر را مبتلا ساخته است.  

عوامل بیماری قند:

متاسفانه عوامل متعددی موجب بروز بیماری دیابت (بیماری قند خون) می شوند. از جمله مسئله ارث و ژنتیک، چاقی و اضافه وزن، دوران حاملگی، عمل جراحی، استفاده از بعضی داروهای خاص، عفونت، مصرف بیش از حد شیرینی و مواد قندی، کمبود تحرک و ورزش نکردن و.

از آنجایی که ترشح انسولین در لوزالمعده (پانکراس) صورت می گیرد، هر گونه اختلال در عملکرد این غده در بدن، می تواند موجب بروز مشکل شود. 

 انواع بیماری قند:

این نکته را به خاطر داشته باشید که بیماری مرض قند (دیابت) چندین نوع است که هر کدام عوامل و دلایل خاص خود و حتی درمان های جداگانه دارند. اغلب نوع بیماری، در هنگام تشخیص توسط پزشکان، اعلام می شود. جالب اینجاست که از اواخر دهه 1970 میلادی، بیماری دیابت دارای تقسیم بندی "وابسته به انسولین" و "غیر وابسته به انسولین" بود.

اما این سیستم تقسیم بندی دیابت دارای اشکال بود و کمک چندانی به پزشکان و محققین نمی کرد. تا اینکه در اواخر دهه 1990 میلادی مدل تقسیم بندی جدیدی ارائه شد که بر حسب آن انواع دیابت را به دسته های بیشتری تقسیم کردند: دیابت نوع یک ، دیابت نوع دو، دیابت حاملگی و انواع دیگر دیابت.

عمدتا بسیاری از بیماران به یکی از دو دسته اولیه مبتلا هستند: دیابت نوع اول که در واقع همان دیابت وابسته به انسولین است و بساری از کسانی که در سنین نوجوانی و یا جوانی دچار دیابت شده اند، در این دسته قرار دارند. در این حالت متاسفانه لوزالمعده بدلیل تخریب و یا اشکال در سلولهای ترشح کننده انسولین، این هورمون را ترشح نمی کند که این حالت برای بدن خطرناک است.

اما نوع دیگری که از قدیم بسیار شایع بوده، دیابت نوع دو یا همان دیابت غیروابسته به انسولین است که در این نوع، بدن در برابر ترشح انسولین مقاومت کرده و دچار افزایش بی رویه و بیش از حد قند خون (گلوکز) می شود. در نبود انسولین مقدار قند خون بالاتر و بالاتر می رود و به مرور زمان، می تواند موجب از بین رفتن مویرگ های کوچک در بدن شده و عوارض آن به مرور مشخص می شوند. اصولا علائم این نوع بیماری قند عبارتند از: تکرر ادرار، احساس تشنگی و یا گرسنگی مفرط.

عوامل زیادی در بروز این نوع از بیماری دیابت، دخیل هستند از جمله اضافه وزن، ژنتیک، فشار خون بالا، بی تحرکی و غیره.

اما نوع دیگری از دیابت هم در مواردی دیده شده که ناشی از حاملگی است. همانطور که می دانید، دوران حاملگی، دوره ای است که مادر فعالیت های کمی به خصوص در سه ماه آخر، دارد و بیشتر مواد غذایی مصرف شده توسط وی جذب بدنش می شود. به همین دلیل در صورت عدم رعایت بعضی از موارد احتیاطی، خطر ابتلا به دیابت برای این مادران وجود دارد.

البته اغلب با به دنیا آمدن نوزاد، به مرور دیابت مادر برطرف می شود ولی در برخی موارد ممکن است ادامه پیدا کند. ضمنا این نکته را هم باید در نظر داشته باشید که نی که در دوره حاملگی دچار دیابت شده اند، بعدها احتمال بیشتری دارد که دچار دیابت نوع دوم بشوند. 

معالجه مرض قند:

امروزه با وجود داروهایی مانند انسولین و لیراگلوتاید معالجه بیماری قند بسیار راحت تر صورت می گیرد و داروهای دیابت عمدتا با کاهش قند خون تا حد زیادی این بیماری را کنترل می کنند.هر چند که گفته می شود که متاسفانه هنوز علاج صد در صد قطعی و کاملی برای این بیماری کشف نشده اما یک سری اقدامات احتیاطی معمولا توسط پزشکان توصیه و تجویز می شوند که افراد مبتلا باید آنها را رعایت کنند تا با عوارض جانبی دیابت دچار نشوند و سلامتی آنها به خطر نیوفتد.

از جمله پرهیز غذایی (عدم مصرف شیرینی و قند و غذاهایی سرخ کردنی) ، ورزش، رژیم غذایی مناسب شامل ویتامین ها و مواد مقوی، نوشیدن آب و برخی مایعات که به این افراد توصیه می شود. در بعضی موارد برای افرادی که دارای مشکل چاقی مفرط هستند، ممکن است عمل جراحی توصیه شود.